پاسخ قطعی و مبتنی بر شواهد علمی به این پرسش، منفی است. افراد مبتلا به زگیل تناسلی یا ناقل ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)، که عامل مولد این ضایعات پوستی است، به‌طور کامل واجد شرایط اهدای خون هستند. این تصمیم‌گیری ریشه در ماهیت بیولوژیکی ویروس HPV دارد؛ ویروسی که زیستگاه آن سلول‌های پوستی و مخاطی است و برخلاف بسیاری از عوامل بیماری‌زای دیگر، وارد جریان خون سیستمیک انسان نمی‌شود. بنابراین، فرآیند انتقال خون نمی‌تواند بستری برای سرایت این ویروس به گیرنده خون فراهم آورد. در حالی که زگیل‌های تناسلی نگرانی‌هایی را در حوزه سلامت فردی ایجاد می‌کنند، و حتی ممکن است در نواحی غیرمعمول مانند صورت بروز کنند که نیازمند مراجعه به متخصص زگیل تناسلی روی پوست صورت است، اما این نگرانی‌ها به حوزه ایمنی و سلامت فرآورده‌های خونی تسری پیدا نمی‌کند. سازمان‌های انتقال خون در سراسر جهان با تکیه بر همین اصل علمی، HPV را در فهرست موانع اهدای خون قرار نداده‌اند و تمرکز اصلی خود را بر غربالگری ویروس‌هایی معطوف کرده‌اند که مستقیماً خون را آلوده کرده و از این طریق سلامت گیرنده را تهدید می‌کنند.
آیا ابتلا به زگیل تناسلی می‌تواند مانعی برای اقدام انسان‌دوستانه اهدای خون باشد؟
درک این تمایز بنیادین میان ویروس‌های پوستی (Epitheliotropic) و ویروس‌های خونی (Hematologic) سنگ‌بنای سیاست‌گذاری‌های بهداشت عمومی در زمینه اهدای خون است. ویروس پاپیلومای انسانی یک نمونه کلاسیک از ویروس‌های اپیتلیوتروپیک است؛ این به آن معناست که چرخه زندگی، تکثیر و فعالیت آن منحصراً به سلول‌های اپیتلیال، یعنی سلول‌های سازنده پوست و غشاهای مخاطی، وابسته است. در مقابل، ویروس‌هایی مانند HIV یا هپاتیت B و C، ویروس‌هایی خونی هستند که مستقیماً وارد جریان خون شده، سلول‌های خونی یا کبدی را آلوده می‌کنند و در پلاسما و سایر اجزای خون به وفور یافت می‌شوند. همین حضور مستقیم در خون است که آن‌ها را به تهدیدی جدی در فرآیند انتقال خون بدل کرده و ممنوعیت مطلق اهدای خون توسط افراد مبتلا را ضروری می‌سازد. بنابراین، سلامت عمومی و ایمنی گیرنده خون با عدم انتقال HPV از طریق خون تضمین میشود، چرا که این ویروس اصولاً در مسیری قرار ندارد که بتواند از طریق یک واحد خون اهدایی، از فردی به فرد دیگر منتقل شود.
ماهیت ویروس HPV و دلیل عدم انتقال آن از طریق خون
برای فهم عمیق این موضوع که چرا ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) خطری برای سلامت گیرندگان خون محسوب نمی‌شود، باید به زیست‌شناسی منحصربه‌فرد این ویروس و نحوه تعامل آن با بدن میزبان پرداخت. این ویروس برای بقا و تکثیر، به طور خاص به لایه‌های عمقی سلول‌های اپیتلیال، به ویژه لایه بازال که مسئول تولید سلول‌های جدید پوستی است، نیاز دارد. ویروس پس از ورود به این سلول‌ها، ژنوم خود را در آن‌ها جای داده و با فرآیند طبیعی تمایز و حرکت سلول‌های پوستی به سمت سطح، چرخه زندگی خود را تکمیل میکند. در نهایت، ذرات ویروسی جدید در بالاترین لایه‌های پوست یا مخاط آزاد می‌شوند تا بتوانند مناطق دیگر یا میزبانان جدید را آلوده کنند. این چرخه کاملاً موضعی و محدود به بافت پوششی است و در هیچ مرحله‌ای، ویروس نیازی به ورود به عروق خونی زیرین پیدا نمی‌کند.
چرا ویروس HPV در جریان خون یافت نمی‌شود؟
مفهوم کلیدی در این بحث، پدیده‌ای به نام «ویرمی» (Viremia) است که به حضور فعال ذرات ویروسی در جریان خون اطلاق میشود. ویرمی پیش‌شرط اصلی برای انتقال یک ویروس از طریق خون است. در مورد ویروس HPV، مطالعات گسترده و دانش بیولوژیکی موجود نشان می‌دهد که این ویروس باعث ایجاد ویرمی نمی‌شود یا این پدیده در مورد آن به قدری نادر است که از نظر بالینی و اپیدمیولوژیک فاقد اهمیت است. دیواره عروق خونی که در لایه‌های عمیق‌تر پوست (درم) قرار دارند، به عنوان یک سد فیزیکی عمل کرده و از ورود ویروس که در لایه سطحی‌تر (اپیدرم) فعالیت دارد، به گردش خون عمومی جلوگیری میکند. این عدم دسترسی به خون، HPV را از فهرست بلندبالای عوامل بیماری‌زای منتقله از راه خون (Blood-Borne Pathogens) که شامل ویروس‌هایی نظیر HIV و هپاتیت میشود، خارج میکند.
برای ساده‌سازی این مفهوم می‌توان از یک مثال استفاده کرد: ویروس HPV را می‌توان به رشد کپک روی سطح یک میوه تشبیه کرد؛ این کپک روی پوست میوه زندگی و تکثیر میشود اما به ندرت به شیره درونی میوه نفوذ میکند. در مقابل، ویروس HIV مانند یک ماده شیمیایی محلول است که پس از ورود به سیستم آبیاری یک گیاه، در تمام شیره آن جریان یافته و به همه برگ‌ها، ساقه‌ها و ریشه‌ها می‌رسد. به همین ترتیب، HPV یک عفونت موضعی باقی می‌ماند، در حالی که HIV به یک عفونت سیستمیک تبدیل میشود که تمام بدن را درگیر میکند. این تفاوت ماهوی، دلیل اصلی ایمن بودن اهدای خون توسط افراد مبتلا به زگیل تناسلی است و مبنای علمی دستورالعمل‌های سازمان‌های معتبری چون مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) را تشکیل می‌دهد.
معیارهای صلاحیت و فرآیندهای غربالگری در اهدای خون
ایمنی فرآورده‌های خونی، یکی از مهم‌ترین اولویت‌های نظام سلامت در سراسر جهان است و برای دستیابی به این هدف، فرآیندهای چندلایه‌ای و دقیقی برای ارزیابی صلاحیت اهداکنندگان و غربالگری خون‌های اهدایی طراحی شده است. این فرآیندها به گونه‌ای تنظیم شده‌اند که خطرات شناخته‌شده و محتمل را به حداقل برسانند و تضمین کنند خونی که به بیماران نیازمند تزریق میشود، عاری از هرگونه عامل بیماری‌زای خطرناک باشد. این سیستم بر دو ستون اصلی استوار است: ارزیابی دقیق سلامت و سوابق پزشکی اهداکننده از طریق پرسشنامه‌های استاندارد، و انجام آزمایش‌های پیشرفته آزمایشگاهی بر روی هر واحد خون اهدایی.
آزمایش‌های استاندارد خون اهدایی: تمرکز بر عوامل بیماری‌زای خونی
پس از اهدای خون، هر واحد خون تحت مجموعه‌ای از آزمایش‌های غربالگری بسیار حساس قرار می‌گیرد. هدف اصلی این آزمایش‌ها، شناسایی عوامل بیماری‌زایی است که به طور قطعی از طریق خون منتقل می‌شوند و می‌توانند برای گیرنده، عواقب شدید و گاهی کشنده‌ای به همراه داشته باشند. این فهرست به طور استاندارد شامل موارد زیر است: ویروس نقص ایمنی انسانی نوع ۱ و ۲ (HIV-1/2)، ویروس هپاتیت C (HCV)، ویروس هپاتیت B (HBV)، ویروس لنفوتروپیک سلول T انسانی نوع ۱ و ۲ (HTLV-I/II) و عامل بیماری سیفلیس (باکتری ترپونما پالیدوم). برای افزایش دقت، از ترکیبی از روش‌های سرولوژیکی (شناسایی آنتی‌بادی‌ها یا آنتی‌ژن‌های ویروس) و روش‌های مولکولی بسیار حساس مانند آزمون تکثیر اسید نوکلئیک (NAT) استفاده میشود که می‌تواند مقادیر بسیار اندک ماده ژنتیکی ویروس را نیز شناسایی کند.
نکته حائز اهمیت این است که در هیچ‌یک از پروتکل‌های استاندارد جهانی، آزمایشی برای ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) بر روی خون‌های اهدایی انجام نمی‌شود. این عدم غربالگری، یک疏忽 یا نقص در سیستم نیست، بلکه یک تصمیم کاملاً آگاهانه و مبتنی بر شواهد علمی است که تأیید میکند HPV یک عامل بیماری‌زای منتقله از راه خون نیست و بنابراین، غربالگری آن برای تضمین ایمنی خون ضرورتی ندارد. این رویکرد، منابع ارزشمند آزمایشگاهی را بر روی تهدیدات واقعی و شناخته‌شده متمرکز میکند. در مقابل این سیاست، برای ویروس‌هایی مانند هپاتیت B، هر فردی که پس از سن ۱۱ سالگی سابقه ابتلا به آن را داشته باشد، به طور دائم از اهدای خون معاف میشود، که این خود گویای تفاوت بنیادین در سطح ریسک این ویروس‌ها در مقایسه با HPV است.
تأثیر روش‌های درمانی زگیل تناسلی بر فرآیند اهدای خون
هنگامی که فردی مبتلا به زگیل تناسلی برای اهدای خون مراجعه میکند، علاوه بر بیماری اصلی، سابقه درمانی او نیز ممکن است مورد توجه قرار گیرد. با این حال، خبر خوب این است که قریب به اتفاق روش‌های درمانی استاندارد برای زگیل تناسلی، به خودی خود مانعی برای اهدای خون ایجاد نمی‌کنند. منطق پشت این مسئله ساده است: این درمان‌ها عمدتاً ماهیت موضعی دارند و بر سلامت عمومی یا ترکیبات خونی فرد تأثیر سیستمیک و معناداری نمی‌گذارند. درک جزئیات این موضوع می‌تواند به رفع هرگونه ابهام یا نگرانی در اهداکنندگان کمک کند.
آیا درمان‌های موضعی یا تخریبی منعی برای اهدای خون ایجاد می‌کنند؟
روش‌های درمانی زگیل تناسلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: درمان‌های دارویی موضعی و روش‌های تخریبی فیزیکی. در دسته اول، کرم‌ها و محلول‌هایی مانند پودوفیلین، ایمیکیمود یا اسیدهای خاص قرار دارند که مستقیماً بر روی ضایعات اعمال می‌شوند. این داروها جذب سیستمیک بسیار ناچیزی دارند و تأثیر آن‌ها محدود به همان ناحیه تحت درمان است. بنابراین، استفاده از آن‌ها هیچ‌گونه منعی برای اهدای خون به همراه ندارد.
دسته دوم شامل روش‌های تخریبی است که توسط پزشک انجام میشود، مانند کرایوتراپی (انجماد ضایعات با نیتروژن مایع)، لیزر درمانی (سوزاندن ضایعات با پرتو لیزر) یا جراحی و برداشتن زگیل‌ها. این روش‌ها نیز کاملاً موضعی هستند و هدف آن‌ها تخریب فیزیکی بافت آلوده به ویروس است. از آنجایی که این مداخلات تأثیری بر جریان خون یا سلامت عمومی فرد ندارند، انجام آن‌ها فرد را از اهدای خون منع نمی‌کند. با این حال، یک استثنای مهم وجود دارد که باید به آن توجه کرد. اگر ناحیه تحت درمان دچار عفونت باکتریایی ثانویه شود – که می‌تواند با علائمی مانند قرمزی شدید، تورم، درد و ترشحات چرکی همراه باشد – فرد به طور موقت از اهدای خون معاف خواهد شد. دلیل این معافیت، نه خود HPV و نه روش درمانی آن، بلکه خطر احتمالی وجود باکتری در خون (باکتریمی) است که می‌تواند برای گیرنده خون بسیار خطرناک باشد. پس از درمان کامل عفونت باکتریایی و بهبودی علائم، فرد مجدداً واجد شرایط اهدای خون خواهد بود. این تمایز نشان می‌دهد که سیستم اهدای خون با چه دقتی میان ریسک‌های مختلف تمایز قائل میشود.
این رویکرد در تضاد کامل با شرایطی است که فرد از داروهای سیستمیک خاصی استفاده میکند. به عنوان مثال، داروی «آسیترتین» که برای درمان برخی بیماریهای پوستی شدید به کار می‌رود، یک داروی شناخته‌شده با اثرات تراتوژنیک (آسیب‌رسان به جنین) است. این دارو جذب سیستمیک داشته و در خون گردش میکند. بنابراین، فردی که این دارو را مصرف میکند، به دلیل خطری که خون او می‌تواند برای یک گیرنده باردار داشته باشد، به طور دائم از اهدای خون منع میشود. این مقایسه به وضوح نشان می‌دهد که معیار اصلی، حضور یا عدم حضور یک عامل خطرناک (چه ویروس، چه باکتری و چه دارو) در خود جریان خون است.
ارزیابی رفتارهای پرخطر: فراتر از تشخیص یک بیماری خاص
در فرآیند تضمین سلامت خون، سازمان‌های انتقال خون رویکردی هوشمندانه و پیشگیرانه را اتخاذ کرده‌اند که فراتر از تشخیص صرف یک بیماری خاص عمل میکند. این رویکرد بر ارزیابی رفتارها متمرکز است، چرا که رفتارها می‌توانند به عنوان شاخص‌های پیش‌بینی‌کننده ریسک عمل کنند، حتی قبل از آنکه یک بیماری قابل تشخیص باشد. این مسئله به ویژه در مورد بیماریهای مقاربتی (STIs) اهمیت پیدا میکند، جایی که تمرکز صرف بر داشتن یا نداشتن یک عفونت خاص مانند HPV، تصویر کاملی از سطح ریسک فرد ارائه نمی‌دهد.
چرا تمرکز سازمان‌های انتقال خون بر رفتار است نه بر ابتلا به HPV؟
منطق اصلی در پس این رویکرد، مفهومی حیاتی به نام «دوره پنجره» (Window Period) است. دوره پنجره به فاصله زمانی میان ورود یک عامل بیماری‌زا (مانند ویروس HIV یا هپاتیت) به بدن و زمانی که آزمایش‌های استاندارد قادر به شناسایی آن می‌شوند، اطلاق می‌گردد. در این بازه زمانی، فرد آلوده است و خون او نیز می‌تواند عفونی و ناقل بیماری باشد، اما نتایج آزمایش‌های او هنوز منفی است. این دوره، پاشنه آشیل سیستم‌های غربالگری است و پرسشنامه‌های پزشکی دقیق برای پوشش دادن این نقطه ضعف طراحی شده‌اند.
به همین دلیل، سوالات پرسشنامه اهدای خون به جای آنکه مستقیماً بپرسند “آیا شما به HIV مبتلا هستید؟”، بر روی رفتارهایی تمرکز می‌کنند که احتمال قرار گرفتن در معرض این ویروس را افزایش می‌دههند. سوالاتی در مورد داشتن شرکای جنسی متعدد، رابطه جنسی محافظت‌نشده یا سابقه اعتیاد تزریقی، همگی با هدف شناسایی افرادی طراحی شده‌اند که ممکن است در دوره پنجره یک عفونت خونی خطرناک قرار داشته باشند. در چنین مواردی، فرد به طور موقت (معمولاً برای دوره‌ای بین ۳ تا ۱۲ ماه، بسته به نوع رفتار و قوانین محلی) از اهدای خون معاف میشود تا در صورت وقوع عفونت، از دوره پنجره عبور کرده و بیماری قابل تشخیص شود.
در این چارچوب، ابتلا به زگیل تناسلی به خودی خود معیار رد صلاحیت نیست، اما می‌تواند به عنوان یک نشانه یا زنگ خطر در نظر گرفته شود. وجود یک بیماری مقاربتی ممکن است نشان‌دهنده این باشد که فرد در شبکه‌ای از روابط جنسی قرار دارد که او را در معرض سایر STIs، از جمله موارد منتقله از راه خون، قرار می‌دهد. با این حال، سیستم به جای قضاوت بر اساس این همبستگی، به ارزیابی مستقیم رفتار می‌پردازد. این تمایز بسیار مهم است و می‌توان آن را با یک مثال روشن کرد: فردی که در یک رابطه تک‌همسری پایدار قرار دارد و از شریک خود به HPV مبتلا شده، هیچ منعی برای اهدای خون ندارد زیرا رفتار پرخطری مرتکب نشده است. در مقابل، فردی که هیچ‌گونه بیماری مقاربتی ندارد اما در چند ماه گذشته با شرکای جنسی ناشناس رابطه محافظت‌نشده داشته، به دلیل رفتار پرخطر و قرار گرفتن در معرض ریسک نامشخص، به طور موقت از اهدای خون معاف خواهد شد. این رویکرد مبتنی بر ریسک، دقت و کارایی سیستم ایمنی خون را به مراتب بالاتر می‌برد و نشان می‌دهد که تمرکز اصلی بر پیشگیری از انتقال بیماریهای خونی است، نه برچسب زدن به افراد بر اساس یک تشخیص پزشکی غیرمرتبط با سلامت خون. از این رو، صداقت کامل در پاسخگویی به سوالات پرسشنامه پزشکی، یک مسئولیت اخلاقی و اجتماعی حیاتی برای هر اهداکننده است.
